Περίπλοκη πολιτική αγωγών και ένταση ανταγωνισμών

Οξύνονται οι ενεργειακοί ανταγωνισμοί στο έδαφος της Ευρώπης και πιο συγκεκριμένα εντός της Ευρωζώνης και της ΕΕ, με αφορμή τα διάφορα σχέδια για την κατασκευή αγωγών, ώστε να μεταφέρουν ρωσικό φυσικό αέριο στην ευρωπαϊκή αγορά.

Τις τελευταίες μέρες, Βούλγαροι κυβερνητικοί αξιωματούχοι επαναφέρουν στο προσκήνιο σενάρια για την κατασκευή του «South Stream», του ρωσικού νότιου αγωγού μεταφοράς φυσικού αερίου στις χώρες των Βαλκανίων κι από εκεί στη Δυτική Ευρώπη μέσω της Ιταλίας ή των κεντρικών ευρωπαϊκών χωρών. Τις τελευταίες μέρες, όπως γράφει ο Τύπος της Βουλγαρίας, το ζήτημα θα τεθεί άμεσα κατά τις διήμερες επαφές που θα έχει η ρωσοβουλγαρική διακυβερνητική επιτροπή οικονομικής συνεργασίας στις 27 και 28 Γενάρη στη Σόφια.

Πρόκειται για την 15η τακτική συνάντηση της επιτροπής, οι συνεδριάσεις της οποίας, ωστόσο, είχαν μπει στον «πάγο» κατά τα τελευταία πέντε χρόνια, όπως επίσης στον «πάγο» είχαν μπει και τα σχέδια κατασκευής του «South Stream», με υπαιτιότητα (έτσι είχε γίνει γνωστό), της βουλγαρικής κυβέρνησης, ύστερα από την πίεση βεβαίως που ασκήθηκε στη χώρα από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αλλά και τις ΗΠΑ, στο όνομα των εναλλακτικών πηγών ενεργειακής τροφοδοσίας με αέριο. Η απόφαση αυτή της βουλγαρικής κυβέρνησης είχε προκαλέσει τότε ιδιαίτερα δυσμενή σχόλια από τη ρωσική πολιτική ηγεσία και τον ίδιο τον Πρόεδρο Πούτιν, ο οποίος ανακοίνωσε την 1η Δεκέμβρη του 2014 παύση εργασιών για τον «South Stream», αναζητώντας στη συνέχεια συνεργασία με την Τουρκία για την υλοποίηση του σχεδίου.

Θεωρητικά το σχέδιο για τη νότια έξοδο του ρωσικού φυσικού αερίου μέσω Τουρκίας δεν έχει ακυρωθεί, πρακτικά όμως και υπό τη δεδομένη κρίση που διέρχονται οι ρωσοτουρκικές σχέσεις προς το παρόν τουλάχιστον είναι ανενεργή. Η επιθυμία της Ρωσίας να παραμείνει ισχυρή στα ενεργειακά πράγματα της Ευρώπης - και για στενά οικονομικούς λόγους αλλά όχι μόνο γι' αυτούς - όπως επίσης και η προσπάθειά της να μειώσει το ρόλο της «αναξιόπιστης», όπως τη χαρακτηρίζει, Ουκρανίας στη μεταφορά του ενεργειακού αυτού εμπορεύματος στην, ενεργειακά εξαρτημένη από εισαγωγές, δυτική Ευρώπη φαίνεται ότι αναβιώνουν τις σκέψεις για τη βουλγάρικη επιλογή ως πρώτο σταθμό του νότιου αγωγού. Είναι ένα ερώτημα βεβαίως αν έχουν αρθεί οι ευρωενωσιακές και αμερικανικές αιτιάσεις που εμπόδισαν την κατασκευή του έργου, αλλά μένει να το δούμε.

Η βουλγαρική κυβέρνηση, το τελευταίο διάστημα, έχει αναγάγει σε βασικό στοιχείο της πολιτικής της τη μετατροπή της χώρας σε περιφερειακό ενεργειακό κόμβο και στο πλαίσιο αυτό η επίσημη κυβερνητική δήλωση για την επικείμενη σύνοδο χαρακτήριζε τη Ρωσία «σημαντικό εταίρο» της Βουλγαρίας στον ενεργειακό τομέα, καθώς σήμερα παραμένει βασικός προμηθευτής πετρελαίου, φυσικού αερίου και ουρανίου - η Βουλγαρία διαθέτει και πυρηνικό σταθμό, ας μην το ξεχνάμε. Οπως συνέχιζε η δήλωση «η Βουλγαρία παραμένει σημαντικός μετακομιστικός σταθμός για τις ρωσικές προμήθειες προς την Τουρκία, την Ελλάδα και τα Σκόπια. Στη συνάντηση, η Βουλγαρία θα εκφράσει το ενδιαφέρον της για ενδυνάμωση των σχέσεων στον τομέα του αερίου κάτω από αμοιβαίως θετικές συνθήκες», ανέφερε η Σόφια.

Πιο συγκεκριμένος, ήταν ο υπουργός Οικονομίας της Βουλγαρίας, Bozhidar Lukarski, ο οποίος δήλωσε την περασμένη Δευτέρα πως τα σχέδια για την κατασκευή του «South Stream» παραμένουν ανενεργά, το έργο όμως μπορεί να επανεκκινηθεί ανά πάσα στιγμή, ενισχύοντας τους σχεδιασμούς περιφερειακής ενεργειακής αναβάθμισης της Βουλγαρίας. Λίγο μετά, το ρώσικο πρακτορείο ειδήσεων δημοσίευε δηλώσεις στελέχους του ρωσικού υπουργείου Ενέργειας σύμφωνα με τις οποίες «η κατάσταση του Νότιου Αγωγού παραμένει ως έχει και το σχέδιο είναι παγωμένο» και... ουδέν πέραν αυτού. Μια δήλωση που δεν επιβεβαιώνει, αλλά και δεν διαψεύδει, την τοποθέτηση της βουλγαρικής κυβέρνησης.

Ο «Nord Stream 2» προχωρά, οι Ιταλοί φωνάζουν...

Στο μεταξύ, οι προμήθειες ρωσικού φυσικού αερίου στην ευρωπαϊκή αγορά αναμένεται να αυξηθούν, σύμφωνα με προβλέψεις που παρουσίασε την περασμένη Τετάρτη ο αναπληρωτής υπουργός Ενέργειας της Ρωσίας, Anatoly Yanovsky. Οπως είπε, τη χρονιά που πέρασε, η Ρωσία παρέδωσε πολύ σημαντικές ποσότητες στην ΕΕ, με τη Γερμανία να βρίσκεται στην πρώτη θέση καθώς προμηθεύθηκε περί τα 45 δισ. κ.μ.

Οι παραδόσεις αυτές θα αυξηθούν κατά πολύ όταν ολοκληρωθούν τα έργα κατασκευής του δεύτερου αγωγού που προμηθεύει απευθείας με ρωσικό φυσικό αέριο τη Γερμανία, τον «Nord Stream2». Το σχέδιο προχωρά με ταχύτατους ρυθμούς, μετά και την ανακοίνωση ίδρυσης της κοινοπραξίας διαχείρισης του νέου αγωγού τον περασμένο Σεπτέμβρη. Υπενθυμίζουμε ότι ο νέος διπλός αγωγός θα διασχίζει τη Βαλτική Θάλασσα και θα καταλήγει στη Γερμανία, τροφοδοτώντας την ευρωπαϊκή αγορά με 55 δισ. κ.μ. φυσικού αερίου ετησίως, διπλασιάζοντας τις ποσότητες ρωσικού φυσικού αερίου με τις οποίες εφοδιάζεται η ΕΕ μέσω της Γερμανίας. Στην κοινοπραξία του «Nord Stream 2» συμμετέχουν, εκτός από την «Gazprom», η οποία διατηρεί το 50% του μετοχικού κεφαλαίου, ακόμη 5 μεγάλοι ευρωπαϊκοί ενεργειακοί όμιλοι: Οι γερμανικές ΕΟΝ και BASF, η αυστριακή ΟΜV, η ολλανδοβρετανική «Shell» και η γαλλική «ENGIE», με ποσοστό 10% η κάθε μία.

Οι αρνητικές εξελίξεις με το ρωσικό νότιο διάδρομο φυσικού αερίου και η παράλληλη επιτάχυνση των διαδικασιών για την κατασκευή του «Nord Stream 2» έχουν προκαλέσει, το λιγότερο, εκνευρισμό στην ιταλική κυβέρνηση. Οι ιταλικές επιχειρήσεις, με πρώτη το ιταλικό ενεργειακό μονοπώλιο της «Eni», είχαν αναλάβει πρωταγωνιστικό ρόλο στην κατασκευή του «South Stream» και η ανάκληση του έργου ήταν αντικειμενικά σοβαρό πλήγμα. Αν συνυπολογιστεί το γεγονός ότι οι κυρώσεις που έχουν επιβληθεί στη Ρωσία με μετριοπαθείς υπολογισμούς έχουν προκαλέσει ζημιές άνω των 2,5 δισ. ευρώ στην ιταλική οικονομία, τότε καταλαβαίνει κανείς γιατί ο Ιταλός πρωθυπουργός, Ματέο Ρέντσι, εκφράζει συστηματικά τη δυσφορία του για «τα δύο μέτρα και δύο σταθμά που επικρατούν στις σχέσεις της ΕΕ με τη Ρωσία».

Σε συνέντευξή του στους αμερικανικούς «Financial Times», στις 22 Δεκέμβρη, ο Ματέο Ρέντσι δήλωνε απευθυνόμενος προς τους εταίρους του στην ΕΕ: «Αποφασίσατε να ακυρώσετε τον South Stream. Εντάξει. Στο μεταξύ η Ιταλία προχώρησε σε μεγάλες ενεργειακές επενδύσεις στην Αφρική, έχουμε τη δική μας στρατηγική σε αυτόν τον τομέα. Είπαμε λοιπόν όχι στον ''South Stream'' και τότε ξαφνικά, σιωπηλά, ανακαλύπτουμε τον "Nord Stream". Ο πρώτος "Nord Stream" δεν λειτουργεί καν σε όλη του τη δυναμικότητα. Επομένως, γιατί προχωράνε στην κατασκευή του δεύτερου; Ποιος το αποφάσισε; Είναι μια απόφαση στα πλαίσια της ενεργειακής πολιτικής της ΕΕ; Οταν το έθεσα στο τραπέζι μόνο η Γερμανία και η Ολλανδία το υπερασπίστηκαν. Καταλαβαίνω ότι πρόκειται για σημαντικές business, εντάξει, δεν μου προκαλεί εντύπωση, ωστόσο θέλω να πω ότι οι κανόνες ισχύουν για όλους ή για κανέναν.»... Είναι αμφίβολο εάν η Ιταλία θα συνταχθεί με την ομάδα των χωρών - με κυριότερες τις χώρες της Βαλτικής και την Πολωνία - που ασκούν πιέσεις στα αρμόδια κοινοτικά όργανα και προσπαθούν να ορθώσουν εμπόδια στην κατασκευή του «Nord Stream 2». Ωστόσο, θα πρέπει να θεωρείται βέβαιο ότι θα αξιοποιήσει την κατασκευή αυτού του αγωγού αν όχι για την επανεκκίνηση των έργων του «South Stream», αλλά σίγουρα για την άσκηση πίεσης για την αποκόμιση άλλων οικονομικών και πολιτικών οφελών. Φαίνεται, λοιπόν, ότι οξύνονται και ενδοευρωενωσιακοί ανταγωνισμοί (Ιταλία κόντρα στη Γερμανία).

Ξεκινούν και οι πρώτες παραδόσεις αμερικανικού LNG

Παράλληλα με τα παραπάνω, οι ΗΠΑ προσπαθούν να λάβουν θέση στις ευρωπαϊκές ενεργειακές εξελίξεις. Οι πρώτες παραδόσεις αμερικανικού LNG στο σταθμό αποθήκευσης και επαναεριοποίησης της Λιθουανίας έχουν προγραμματιστεί να ξεκινήσουν τον ερχόμενο Φλεβάρη. Πρόσφατο δημοσίευμα του «Reuters» ανέφερε ότι οι συνολικές ποσότητες που σχεδιάζουν να εξαγάγουν οι ΗΠΑ μέχρι το 2019 στην Ευρώπη φτάνουν τα 60 εκατ. τόνους, περίπου 84 δισ. κ.μ. αερίου. Ωστόσο, για να μπορέσουν να προωθήσουν τέτοιες ποσότητες στις ευρωπαϊκές αγορές, οι αμερικανικές εταιρείες θα αναγκαστούν, όπως σημειώνεται σε πρόσφατη ανάλυση του ρωσικού ειδησεογραφικού πρακτορείου TASS, να πουλήσουν αρκετά κάτω από το κόστος τους.

Κι αυτό διότι το αέριο μέσω αγωγού είναι πάντα πιο φτηνό από το LNG, πόσο μάλλον που η απόσταση και το κόστος μεταφοράς από τις ΗΠΑ στην Ευρώπη αυξάνει ακόμη περισσότερο το κόστος του προϊόντος. Οχι, βέβαια, ότι είναι απίθανο να προχωρήσουν αμερικανικές εταιρείες σε μια τέτοια επιλογή, εφόσον βέβαια θα έχουν τη στήριξη της αμερικανικής κυβέρνησης. Είναι συνηθισμένο φαινόμενο, στο πλαίσιο του λυσσώδους ανταγωνισμού που διεξάγεται μεταξύ μεγάλων μονοπωλιακών ομίλων για τον έλεγχο των αγορών, αλλά και τη δημιουργία γεωστρατηγικών συμμαχιών (οι Βαλτικές συνορεύουν με τη Ρωσία), κάποιοι από τους παίκτες που έχουν αυτή τη δυνατότητα να πουλάνε τα προϊόντα τους κάτω από το κόστος τους, ώστε να θέσουν εκτός αγοράς στόχου κάποιον ανταγωνιστή τους. `Η, ακόμη, και να «αναγκάζουν» άλλα κράτη προκειμένου να διατηρήσουν τις σχέσεις τους να αγοράζουν συγκριτικά ακριβότερα. Σ' αυτά τα «παιχνίδια» δεν υπάρχει μόνο το στενό οικονομικό συμφέρον, αφού και οι σχέσεις είναι ανισότιμες λόγω ανισομετρίας.

Υπενθυμίζουμε ότι ενδιαφέρον για το αμερικανικό LNG έχει δείξει και η ελληνική κυβέρνηση. Πρόσφατα υπήρξαν επαφές με την αμερικάνικη εταιρεία «Cheniere», η οποία θέλει να διαθέσει το προϊόν της στην Ελλάδα αλλά και στην ευρύτερη περιοχή μέσω του ελληνοβουλγαρικού αγωγού IGB. Πάντως, η τιμή που προσφέρει, όπως αποκάλυψε πρόσφατα ο διευθύνων σύμβουλος της ΔΕΠΑ, Θ. Κιτσάκος, δεν χαρακτηρίζεται «ελκυστική», καθώς η τιμή με την οποία προμηθεύεται η ΔΕΠΑ από την «Gazprom» είναι 4,6 δολάρια/ mmbtu, από την τουρκική «Botas» 5,7 δολάρια και την αλγερινή «Sonatrac» 6,5 δολάρια, όταν η «Cheniere» προσφέρει τιμή 7 δολάρια.

Εν κατακλείδι, οι εξελίξεις του επόμενου διαστήματος αναμένονται ραγδαίες, σε μια εποχή που οι ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις λαμβάνουν κατά τόπους και τη μορφή πολεμικής σύρραξης για τον έλεγχο των πηγών Ενέργειας, των τιμών διάθεσής τους και της μεταφοράς τους. Το αν θα βρεθεί πεδίο «συνεννόησης» και συμβιβασμού μεταξύ των διεθνών μονοπωλιακών ομίλων και με ποιους όρους μένει να το δούμε. Σε κάθε περίπτωση πάντως, οι εξελίξεις για τους λαούς, ιδιαίτερα των περιοχών εκείνων που βρίσκονται στο επίκεντρο της χάραξης ενεργειακών διαδρόμων, κάθε άλλο παρά καθησυχαστικές προμηνύονται.